Anoreksija nervoza | poremećaj ishrane
Anoreksija nervoza je poremećaj ishrane koji se u 90% slučajeva javlja kod ženskog pola. Pojava ovog poremećaja kod muškaraca nosi ime manoreksija.
Anoreksija nervoza je psihijatrijski poremećaj koji nosi ozbiljan rizik od fatalnog ishoda u poređenju sa drugim psihijatrijskim stanjima. U osnovi se nalazi neadekvatna percepcija šeme sopstvenog tela, što vodi konstantnom gubitku kilograma kojeg pacijent sam sa namerom izaziva. Prevalencija anoreksije u opštoj populaciji iznosi oko 1%, ali ponekad ovi pacijenti ispunjavaju i kriterijume za bulimiju.
Anoreksija nervoza i uzroci
U genezi poremećaja opisani su biološki i psihosocijalni faktori. Genetika može da bude jedan od uzroka, ali i poremećaj u serotonergičkoj transmisiji. Pacijenti su uglavnom mlade osobe, sa prosekom javljanja bolesti oko 15. godine života. Nove životne uloge koje se usvajaju odrastanjem mogu da budu okidač ovog poremećaja, pa se u literaturi anoreksija često dovodi u vezu sa bekstvom od odrastanja. Takođe, uticaj savremenog stila života, reklame, društvene mreže, kreiraju očekivani model ishrane i spoljašnjeg izgleda. Pojedina zanimanja poput balerina ili manekenki takođe mogu da vode nastanku anoreksije.
Klinička slika
Pacijent je najčešće ženskog pola, adolescent, koji ima manje od 85% telesne mase procenjene u odnosu na visinu i starosnu dob. Koža je suva i bleda, kosa tanka, po telu se javljaju i lanugo dlačice, nokti su lomljivi. Moguća je pojava karijesa i ulceracija na sluznici usne duplje. Karakteristična je amenoreja, pa čak i edemi gladi. Često je smanjen libido i ove osobe obično izbegavaju seksualne odnose. Mogu da se jave poremećaji spavanja, ali i gubitak perifernih pulseva.
Najkarakterističnije obeležje anoreksije je gubitak kilograma kojeg pacijent uzrokuje sam. Iako dobija kritike po pitanju svog izgleda, pacijent je ponosan na svoj postignut rezultat. Ipak, zbog reakcija javnosti često nosi široku odeću koja prikriva neuhranjen izgled, u javnosti jede u malim zalogajima, često usitnjuje hranu priborom da deluje zauzeto i predano obroku.
U cilju izbegavanja konflikata sa kritičarima, pacijenti uzimaju u obzir i sakrivanje hrane, ali i daju neiskrene informacije o svojoj telesnoj masi. Često su ove osobe perfekcionisti, odlični su sportisti, međutim postižu dobre rezultate i u intelektualnoj sferi. Sportu i fizičkoj aktivnosti su predani u cilju što većeg gubitka kalorija. U svakodnevnici odbacuju tradicionalnu ulogu žene.
Zbog svega navedenog potrebno je u proceni dijagnoze diferencijalno isključiti i druge poremećaje poput hipertireoze, dijabetes melitusa, Adisonove bolesti, maligniteta… Od psihijatrijskih bolesti potrebno je isključiti prisustvo opsesivno-kompulsivnog sindroma ili depresije.
Telesni poremećaji koje uzrokuje anoreksija nervoza
Neuroendokrini sistem kontroliše imunološku funkciju. Utvrđeno je da oni sa anoreksijom imaju značajnu hormonsku neravnotežu, što dovodi do promena u njihovom imunološkom sistemu. Većina komplikacija utiče na glavne organske sisteme, ali mogu izazvati druge probleme kao što su hipotermija, hipotenzija i bradikardija. Komplikacije mogu nastati zbog neuhranjenosti i gubitka mase. Na primer, gladovanje može dovesti do katabolizma masti i proteina koji uzrokuje gubitak ćelijske funkcije i njihove zapremine. Ovo može uticati i dovesti do atrofije mišića, jetre, creva, srca i bubrega.
Kako se pothranjenost nastavlja, kod anoreksičnih osoba se javlja suva koža koja može da pokazuje znake oštećenja i krvarenja, posebno oko prstiju, i na nogama i na rukama. Štaviše, može doći do akrocijanoze pri čemu pacijent razvije netoleranciju na hladnoću koja rezultira plavkastom promenom boje kože ušiju, prstiju i nosa. Ovo se može desiti zbog pokretanja krvi prema centralnim organima, kao odgovor na hipotermiju koja se često vidi kod ovih pacijenata.
Osteoporoza je zdravstveno stanje u kome kosti postaju manje guste i veća je verovatnoća da će se javiti prelomi. Istraživanja su pokazala da je veća verovatnoća da će oni sa anoreksijom razviti ovo stanje, zbog hormonalnih i nutritivnih deficita. Posebno, žene sa anoreksijom mogu prestati da sintetišu estrogen, što može dovesti do ekstremnog gubitka gustine kostiju. Štaviše, pacijenti sa ovim poremećajem obično proizvode više hormona stresa, kortizola, koji je takođe povezan sa gubitkom mase kostiju.
Ako telesna težina padne od 15 do 20% ispod idealne telesne mase, može doći do gastropareze pri čemu dolazi do odloženog pražnjenja želuca. Ovo se može manifestovati simptomima bolova u gornjem delu stomaka i nadimanjima. Ako se simptomi ne otkriju na vreme, onda značajno proširenje želuca može dovesti do nekroze želuca ili njegove perforacije.
Jedna studija koja je ispitivala hematološke komplikacije anoreksije kod žena otkrila je da nešto manje od petine njih ima anemiju. Nelečena anemija može izazvati probleme sa imunološkim sistemom zbog nedostatka gvožđa, što znači da oni sa anoreksijom i anemijom mogu biti izloženiji riziku od razvoja infekcija i bolesti. Ostali rizici uključuju komplikacije koje utiču na pluća ili srce.
Kako dijagonostikovati poremećaj?
Kliničari će pregledati predstavljene simptome i uputiti se na peto izdanje Dijagnostičkog i statističkog priručnika za mentalne poremećaje (DSM-5) Američkog udruženja psihijatara da bi postavili dijagnozu. DSM-5 opisuje simptome anoreksije koji su klasifikovani prema težini, tipu i statusu.
- Ograničenje unosa energije koje dovodi do značajno niske telesne mase u odnosu na fizičko zdravlje, godine, pol i putanju razvoja.
- Osoba ima intenzivan strah da će postati debela ili dobiti na težini. Prisutno je uporno ponašanje koje sprečava povećanje telesne mase uprkos ekstremno niskoj masi.
- Pojedinac ima izobličenje u načinu na koji posmatra svoj oblik ili telesnu težinu ili smanjenu sposobnost da prepozna ozbiljnost svoje niske telesne mase.
DSM-5 definiše značajno nisku masu kao onu koja je manja od minimalno normalne za odrasle i minimalno očekivana za adolescente i decu.
Kada se pregled završi, takođe će biti precizirana težina simptoma koja se za adolescente i decu zasniva na vrednostima indeksa telesne mase (BMI), a za odrasle na njihovom trenutnom BMI. Pored BMI, težina se može povećati u zavisnosti od kliničkih simptoma, potrebe za nadzorom i nivoa funkcionalnog invaliditeta.
Terapija i ishod anoreksije
Neophodno je započeti lečenje što je pre moguće, kako bi se smanjila verovatnoća razvoja ozbiljnih zdravstvenih komplikacija povezanih sa gladovanjem i mentalnom komponentom poremećaja. Kombinacija nadgledanog povećanja telesne težine i terapije se često nudi za rešavanje neprilagođenih obrazaca razmišljanja. Tretmani se razlikuju kod mladih i dece, i starijih od 18 godina.
Komunikacija sa obolelim se teže uspostavlja, jer nemaju svest o sopstvenom poremećaju. U saradnji je potreban psihijatar, lekar internista, ginekolog i nutricionista. Čak i posle izlečenja moguće je da pacijent iznova razvije poseban odnos prema hrani.
U terpiji je veoma bitna socijalna podrška, pre svega ud strane članova porodice. Veliki značaj doprinela je kognitivno-bihejvioralna terapija, a ukoliko se razmatra farmakoterapija antidepresivi su lekovi izbora. Lečenje anoreksije je dugotrajan proces. Značajan procenat obolelih uspe da se izleči, a oko 5% završi letalitetom.
